Δεν προτίθεμαι ν' ασχοληθώ με τη θεολογία, τη μεταφυσική, ή την εξιστόρηση του Θείου Πάθους. Θα σχολιάσω μόνο το πάντα επίκαιρο και δραματικό φιλοσοφικό ερώτημα του Πιλάτου: Τι εστίν αλήθεια; και κοντά σε αυτό τη πολυσήμαντη και διδακτική σιγή του Ιησού. Η σιγή αν όχι η αμηχανία του στο κρίσιμο ερώτημα του Πιλάτου απέβλεπε ουσιαστικά στην υπογράμμιση της δυσχέρειας τού προσδιορισμού της έννοιας και των μέσων ανεύρεσης της αλή¬θειας, όταν δεν αναζητείται θεολογικά «εξ αποκαλύψεως».
Η πιο εύστοχη θεολογική απάντηση θα ήταν ίσως εκείνη πού δίνεται ως συνέχεια του πιο πάνω διαλόγου και παραθέτει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Νικόδημου: «Η αλήθεια εστίν εκ των ουρανών». Οπότε ξαναρωτά ο Πιλάτος: «Εν δε τη γη ουκ εστίν αλήθεια;» για να λάβει την απάντηση:«Εγώ ειμί η αλήθεια. Οράς, οι την αλήθειαν λέγοντες πώς κρίνονται, υπό των εχόντων την εξουσίαν επί της γης;».
Στο πεδίο όμως του ορθολογισμού ο προσδιορισμός και η ανεύρεση της αλήθειας( είτε υλικής είτε τυπικής) αποβαίνει δυσχερέστερο εγχείρημα και ένα από τα σοβαρότερα της ανθρώπινης διανόησης. Η αναγνώριση της απόλυτης αλήθειας αποτέλεσε το μοναδικό κριτήριο του σκεπτόμενου ανθρώπου για τα φυσικά φαινόμενα, τις πράξεις και τα έργα του πολιτισμού του. Στο ερώτημα: «Τι είναι αλήθεια» δόθηκαν πολλές απαντήσεις. Οι ορθολογιστές ονομάζουν αλήθεια ο,τι δεν προσκρούει στους νόμους της νόησης.
Στους εμπειριστές δεν επαρκεί μόνο η νόηση, αλλά απαιτείται και η άμεση επαφή με την αντικειμενικότητα, δηλαδή η εμπειρία, )Κατά τους μυστικιστές η αλήθεια δίνεται σε μερικούς εκλεκτούς με την Αποκάλυψη.
δ) Κατά τον Μπερξόν η αλήθεια δίνεται, αφού ταυτιστούμε με τα πράγματα χρησιμοποιώντας το ένστικτο και το συναίσθημα.
ε) Ο Τζέημς, ιδρυτής του πραγματισμού, ονόμαζε αληθινό, οτιδήποτε είναι χρήσιμο για τις πρακτικές ανάγκες του ανθρώπου. Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία αλήθεια είναι η απόλυτη συμφωνία της σκέψης με το αντικείμενο της .
Η συμφωνία της ουσίας του αντικειμένου με τα δεδομένα της εμπειρίας ή του λογικού, όπως αυτά εκφράζονται μέσω του λόγου. Το νόημα αυτό εκφράζει ο Αριστοτέλης, τονίζοντας πως το να λέει κανείς ότι: «το ον δεν είναι και το μη ον είναι», αυτό είναι ψέμα. Το να λέει όμως κανείς ότι «το ον είναι και το μη ον δεν είναι», αυτό είναι αλήθεια. («Το μεν γαρ λέγειν το ον μη είναι ή το μη ον είναι ψεύδος, το δε ον είναι και το μη ον μη είναι, αληθές»). Με το πνεύμα αυτό η αλήθεια είναι κρίση, σκέψη μέσα στον ανθρώπινο νου. δεν είναι εξωτερική πραγματικότητα, αλλά σκέψη για την πραγματικότητα. «Ου γαρ εστί το ψεύδος και το αληθές εν τοις πράγμασι, άλλ' εν διάνοια» διδάσκει ο Αριστοτέλης. Ανάλογα με το περιεχόμενο, η αλήθεια διακρίνεται σε: α) πραγμα¬τική: τη συμφωνία δηλαδή της ουσίας του αντικειμένου με τα δεδομένα της εμπειρίας ή του λογικού. Εδώ ανήκουν όλες οι αλήθειες των θετικών επιστημών, η επιστημονική αλήθεια, η οποία αναφέρεται στην εξωτερική πραγματικότητα που έχει καθολικό κύρος. και β) τυπική: Εδώ ανήκουν, κυρίως, οι αλήθειες της ηθικής, οι οποίες αναφέρονται σε θέματα που επιδέχονται υποκειμενικές κρίσεις. Η αλήθεια είναι θεμέλιο της ατομικής και κοινωνικής ζωής .Ξεσκεπάζει την άγνοια, την αμάθεια , καταπολεμά στερεότυπες αντιλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες που αποπρο¬σανατολίζουν τον άνθρωπο. Αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της επιστημονικής εξέλιξης. Άτομα και λαοί που βασίζονται στην αλήθεια προοδεύουν, γιατί αυτή τους προφυλάσσει από σφαλερές γνώμες και πλάνες. Προσιδιάζει σε ανθρώπους με ελεύθερο και γενναίο φρόνημα. Αντίθετα, το ψέμα χαρακτηρίζει ανθρώπους δειλούς και δουλοπρεπείς. Ο Πλάτωνας χωρίς κανέναν ενδοιασμό υποστήριξε πως σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται «..ψεύδος τε ξυγχωρήσαι καί αληθές άφανίσαι..».
Κατά τον ιστορικό Πολύβιο: «Εξ ιστορίας άφαιρεθείσης της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίγνεται διήγημα». Η δύναμη ενός ανθρώπου, , εξαρτάται από το φορτίο της αλήθειας που μπορεί ν' αντέξει, έλεγε ο Νίτσε . Η αλήθεια είναι επαναστατική από τη φύση της ισχυριζόταν ο Γκράμσι. Αν όμως στο επιστημονικό πεδίο ο προσδιορισμός της αλήθειας είναι δυσχερής, τι θα πρέπει να πει κανείς για την πολιτική, όπου τα προσωπικά βιώματα, τα πάθη,, οι μισαλλοδοξίες προβάλλουν υποκειμενικές και αντικειμενικές δυσκο¬λίες στην αναζήτηση της;
Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή πού μεταφέρεται ο δογματισμός στη πολιτική, εισάγεται δηλαδή η εκ «πολιτικής αποκαλύψεως» αλήθεια. Αρχίζει έτσι ο φανατι¬σμός, η ιδεοληψία, ο μανιχαϊσμός , η απολυτότητα, η μισαλλοδοξία .Η επιδίωξη της επιβολής μιας αλήθειας από πάνω, της υποχρεωτικής διέλευσης των πολιτών από τα καυδιανά δίκρανα της κρατικής ή κομματικής αλήθειας, είναι ο ολοκληρωτισμός, όπως τα πε-ριγράφει στο θαυμάσιο βιβλίο της «Το ολοκληρωτικό σύστημα» η ΗΑΝΝΑΗ ΑRΕΝDΤ . Κατά τον Γερμανό Φιλόσοφο Σοπενχάουερ «Κάθε αλήθεια περνάει από τρία στάδια. Πρώτα γελοιοποιείται. Μετά βρίσκει σφοδρή αντίθεση. Και στο τέλος θεωρείται αυτονόητη» .
ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ
Η πιο εύστοχη θεολογική απάντηση θα ήταν ίσως εκείνη πού δίνεται ως συνέχεια του πιο πάνω διαλόγου και παραθέτει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Νικόδημου: «Η αλήθεια εστίν εκ των ουρανών». Οπότε ξαναρωτά ο Πιλάτος: «Εν δε τη γη ουκ εστίν αλήθεια;» για να λάβει την απάντηση:«Εγώ ειμί η αλήθεια. Οράς, οι την αλήθειαν λέγοντες πώς κρίνονται, υπό των εχόντων την εξουσίαν επί της γης;».
Στο πεδίο όμως του ορθολογισμού ο προσδιορισμός και η ανεύρεση της αλήθειας( είτε υλικής είτε τυπικής) αποβαίνει δυσχερέστερο εγχείρημα και ένα από τα σοβαρότερα της ανθρώπινης διανόησης. Η αναγνώριση της απόλυτης αλήθειας αποτέλεσε το μοναδικό κριτήριο του σκεπτόμενου ανθρώπου για τα φυσικά φαινόμενα, τις πράξεις και τα έργα του πολιτισμού του. Στο ερώτημα: «Τι είναι αλήθεια» δόθηκαν πολλές απαντήσεις. Οι ορθολογιστές ονομάζουν αλήθεια ο,τι δεν προσκρούει στους νόμους της νόησης.
Στους εμπειριστές δεν επαρκεί μόνο η νόηση, αλλά απαιτείται και η άμεση επαφή με την αντικειμενικότητα, δηλαδή η εμπειρία, )Κατά τους μυστικιστές η αλήθεια δίνεται σε μερικούς εκλεκτούς με την Αποκάλυψη.
δ) Κατά τον Μπερξόν η αλήθεια δίνεται, αφού ταυτιστούμε με τα πράγματα χρησιμοποιώντας το ένστικτο και το συναίσθημα.
ε) Ο Τζέημς, ιδρυτής του πραγματισμού, ονόμαζε αληθινό, οτιδήποτε είναι χρήσιμο για τις πρακτικές ανάγκες του ανθρώπου. Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία αλήθεια είναι η απόλυτη συμφωνία της σκέψης με το αντικείμενο της .
Η συμφωνία της ουσίας του αντικειμένου με τα δεδομένα της εμπειρίας ή του λογικού, όπως αυτά εκφράζονται μέσω του λόγου. Το νόημα αυτό εκφράζει ο Αριστοτέλης, τονίζοντας πως το να λέει κανείς ότι: «το ον δεν είναι και το μη ον είναι», αυτό είναι ψέμα. Το να λέει όμως κανείς ότι «το ον είναι και το μη ον δεν είναι», αυτό είναι αλήθεια. («Το μεν γαρ λέγειν το ον μη είναι ή το μη ον είναι ψεύδος, το δε ον είναι και το μη ον μη είναι, αληθές»). Με το πνεύμα αυτό η αλήθεια είναι κρίση, σκέψη μέσα στον ανθρώπινο νου. δεν είναι εξωτερική πραγματικότητα, αλλά σκέψη για την πραγματικότητα. «Ου γαρ εστί το ψεύδος και το αληθές εν τοις πράγμασι, άλλ' εν διάνοια» διδάσκει ο Αριστοτέλης. Ανάλογα με το περιεχόμενο, η αλήθεια διακρίνεται σε: α) πραγμα¬τική: τη συμφωνία δηλαδή της ουσίας του αντικειμένου με τα δεδομένα της εμπειρίας ή του λογικού. Εδώ ανήκουν όλες οι αλήθειες των θετικών επιστημών, η επιστημονική αλήθεια, η οποία αναφέρεται στην εξωτερική πραγματικότητα που έχει καθολικό κύρος. και β) τυπική: Εδώ ανήκουν, κυρίως, οι αλήθειες της ηθικής, οι οποίες αναφέρονται σε θέματα που επιδέχονται υποκειμενικές κρίσεις. Η αλήθεια είναι θεμέλιο της ατομικής και κοινωνικής ζωής .Ξεσκεπάζει την άγνοια, την αμάθεια , καταπολεμά στερεότυπες αντιλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες που αποπρο¬σανατολίζουν τον άνθρωπο. Αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της επιστημονικής εξέλιξης. Άτομα και λαοί που βασίζονται στην αλήθεια προοδεύουν, γιατί αυτή τους προφυλάσσει από σφαλερές γνώμες και πλάνες. Προσιδιάζει σε ανθρώπους με ελεύθερο και γενναίο φρόνημα. Αντίθετα, το ψέμα χαρακτηρίζει ανθρώπους δειλούς και δουλοπρεπείς. Ο Πλάτωνας χωρίς κανέναν ενδοιασμό υποστήριξε πως σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται «..ψεύδος τε ξυγχωρήσαι καί αληθές άφανίσαι..».
Κατά τον ιστορικό Πολύβιο: «Εξ ιστορίας άφαιρεθείσης της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίγνεται διήγημα». Η δύναμη ενός ανθρώπου, , εξαρτάται από το φορτίο της αλήθειας που μπορεί ν' αντέξει, έλεγε ο Νίτσε . Η αλήθεια είναι επαναστατική από τη φύση της ισχυριζόταν ο Γκράμσι. Αν όμως στο επιστημονικό πεδίο ο προσδιορισμός της αλήθειας είναι δυσχερής, τι θα πρέπει να πει κανείς για την πολιτική, όπου τα προσωπικά βιώματα, τα πάθη,, οι μισαλλοδοξίες προβάλλουν υποκειμενικές και αντικειμενικές δυσκο¬λίες στην αναζήτηση της;
Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή πού μεταφέρεται ο δογματισμός στη πολιτική, εισάγεται δηλαδή η εκ «πολιτικής αποκαλύψεως» αλήθεια. Αρχίζει έτσι ο φανατι¬σμός, η ιδεοληψία, ο μανιχαϊσμός , η απολυτότητα, η μισαλλοδοξία .Η επιδίωξη της επιβολής μιας αλήθειας από πάνω, της υποχρεωτικής διέλευσης των πολιτών από τα καυδιανά δίκρανα της κρατικής ή κομματικής αλήθειας, είναι ο ολοκληρωτισμός, όπως τα πε-ριγράφει στο θαυμάσιο βιβλίο της «Το ολοκληρωτικό σύστημα» η ΗΑΝΝΑΗ ΑRΕΝDΤ . Κατά τον Γερμανό Φιλόσοφο Σοπενχάουερ «Κάθε αλήθεια περνάει από τρία στάδια. Πρώτα γελοιοποιείται. Μετά βρίσκει σφοδρή αντίθεση. Και στο τέλος θεωρείται αυτονόητη» .
ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ
